ბაირონი და ეროვნულ–განმათავისუფლებელი ბრძოლა

ინგლისური რომანტიზმის გამორჩეული წარმომადგენლის ჯორჯ გორდონ ბაირონის შემოქმედება მჭიდროდ არის დაკავშირებული ეროვნულ–განმათავისუფლებელ მოძრაობასთან, ინგლისში ლუდიტების მოძრაობასთან, ირლანდიის ბრძოლასთან ინგლისის კოლონიალური რეჟიმის წინააღმდეგ, ეროვნულ–განმათავისუფლებელ მოძრაობებთან ესპანეთში, იტალიაში, საბერძნეთში.

საკუთარი შემოქმედებით, ბაირონი აშკარა უარყოფით და დამცინავ განწყობილებას გამოხატავდა ინგლისის მაღალი საზოგადოების მიმართ, მიუხედავად იმისა, რომ თვითონაც ამ საზოგადოების თვალსაჩინო წარმომადგენელი გახლდათ. ამ საზოგადოების სხვა წარმომადგენლები მის ლექსებსა თუ პოლიტიკურ გამოსვლებში კითხულობდნენ დაუნდობელ სიმართლეს, რომელიც მათი პრივილეგიების წინააღმდეგ იყო მიმართული. ისინი ყოველნაირად ცდილობდნენ შეელახათ მისი რეპუტაცია, მოენათლად იგი აღვირახსნილ და უზნეო ადამიანად.

ყოველივე ამან, ბაირონი აიძულა დაეჩქარებინა თავისი გამგზავრება ინგლისიდან.

ბაირონის შემოქმედების განვითარება სხვადასხვანაირად მიმდინარეობდა მისი ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპზე. მისი შემოქმედების ის ნაწილი, რომელიც პირელ მოგზაურობამდე შეიქმნა, ჯერ კიდევ აშკარად უმწიფარია, სადაც პოეტი ჯერ კიდევ ვალს იხდის წინამორბედი ლიტერატურული ტრადიციების მიმართ. ბაირონის შემოქმედებაში არსებითი ცვლილება შეინიშნება მისი პირველი მოგზაურბიდან დაბრუნების შემდეგ. შეიძლება უკვე ითქვას, რომ იგი უკვე აყალიბებს საკუთარ პოეტურ ხელწერას, პოეტი ქმნის ორიგინალური გმირის – საზოგადოებიდან განდგომილი, ზედმეტი ადამიანის სახეს.

1816 წლის შემოდგომაზე, ბაირონი იტალიაში მიემგზავრება. მან იტალიაში თავისი მებრძოლი სულისკვეთებისა და შემოქმედებითი ცხოვრებისათვის საუკეთესო ასპარეზი ჰპოვა. მას აქ საშუალება მიეცა თავისი უზარმაზარი ენერგია და მისწრაფება მოქმედებისაკენ ჩაექსოვა იტალიელი ხალხის ეროვნულ–განმათავისუფლებელ ბრძოლაში ავსტრიელი დამპრყობლების წინააღმდეგ. იტალიელი ხალხის დიდი პატრიოტის დანტე ალიგიერის სახეა გამოკვეთილი ბაირონის, ამ პერიოდში შექმნილ პოემაში “დანტეს წინასარმეტყველება”, პოეტი ამ პოემაში დანტეს პირით მეტყველებს, იტალიელ ხალხს ბედ–იღბალს უწინასარმეტყველებს. იგი იტალიელებს ბრძოლისკენ მოუწოდებს, ხოლო ამ ბრძოლის განხორციელების გზა კი, მისი აზრით, იტალიელი ხალხის გაერთიანებაა. ეს ნაწარმოები ეროვნულ–განმათავისუფლებელი ბრძოლის სულისკვეთებითაა შექმნილი, პოეტი მიმართავს წარსულის ისტორიულ ამბებს, რათა მოძებნოს ბრძოლის სულისკვეთებით შეპყრობილი გმირების სახეები;

ლორდ ბაირონის შემოქმედებაში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს პოემას “ჩაილდ ჰაროლდის მოგზაურობა”. ამ ნაწარმოების შექმენის იდეა ბაირონს მაშინ ჩაესახა, როდესაც მოგზაურობის თითქმის ნახევარი განვლილი ჰქონდა.

პოემას საფუძვლად დაედო მოგზაურობის დროინდელი დაგროვილი ჩანაწერები, შთაბეჭდილებები, დღიურების ფრაგმენტები.

სწორედ ეს იყო მიზეზი იმისა, რომ გამოსვლისთანავე პოემის გმირში იცვნეს ავტორი. თუმცა თვით პოეტი უარყოფდა თავის გმირთან გაიგივების ტენდენციას.

ამ ნაწარმოებში უკვე ჩნდება ბაირონის, როგორც რევოლუციური რომანტიზმის წარმომადგენლის სახე. პოემის კომპოზიცია ქაოსურია, აქ ვერ ნახავთ ჰარმონიულ სიუჟეტს, პოემის გმირი ჩაილდ ჰაროლდი შიგადაშიგ ქრება პოემის ფურცლებიდან, ხოლო IV სიმღერაში კი პრაქტიკულად უჩინარდება. მას სხვა გმირებისგან გამორჩეული ხასიათი აქვს. იგი საზოგადოებისგან ზურგშექცეული პიროვნებაა. ჩაილდ ჰაროლდი, არისტოკრატიული წარმოშობის ახალგაზრდა ტოვებს სამშობლოს და მიდის სამოგზაუროდ შორეულ ქვეყნებში. მას მობეზრდა ყველაფერი: მაღალი საზოგადოება, მხიარულება, გარშემო მყოფი ადამიანები, მშობლიური კუთხე, მეგობრები. იგი გაურბის ცხოვრებას.

ჩაილდ ჰაროლდი არ მოგზაურობს რაიმე ცოდნის, გამოცდილების ან შთაბეჭდილების შეძენის მიზნით. მას არც ცხოვრებაში საკუთარი ადგილის პოვნა აინტერესებს. მთელი პოემა არის ცხოვრებით უკმაყოფილი პიროვნების პოეტური აღსარება, რომელიც თავდავიწყებას მოგზაურობაში ეძებს. მაგრამ მძლავრი, ყოვლისმომცველი სულის გამო ვერ ახერხებს ამას; მისი გაქცევაც ტრაგიკულად მიმდინარეობს, რადგან ყველა და ყველაფერი, რასაც იგი ნახავს, კიდევ უფრო აღრმავებს მის პიროვნულ ტრაგედიას, რომელიც ფართო ზოგადსაკაცობრიო მასშტაბს იღებს.

პოემის პირველ სიმღერაში მოთხრობილია გმირის მოგზაურობის შესახებ პორტუგალიასა და ესპანეთში. მოცემულია ესპანელი ხალხის განმათავისუფლებელი ბრძოლა ნაპოლეონის დამპყრობლური შემოსევის წინააღმდეგ. პოეტი აკრიტიკებს დაპყრობით ომს, მიესალმება განმათავისუფლებელ ბრძოლას და ხედავს ხალხის – იმ უბრალო ესპანელი ადამიანების როლს ამ ბრძოლაში, რომლებმაც სამშობლო მტრებისა და მოღალატეებისგან იხსნეს. იგი აქვე ამხელს მმართველ ძალას, რომლებმაც უღალატეს სახელმწიფოებრივ ინტერესებს.  

მეორე სიმღერა მიეძღვნა ალბანეთს და საბერძნეთს. აღწერს რა ჰაროლდის ყოფნას ალბანეთში, ბაირონი აღწერს თავის თავგადასავალს ამ ქვეყანაში. ის პატივისცემით მოიხსენიებს ალბანელებს მათი სიკეთისთვის, გულუხვობისთვის და სტუმართმოყვარეობისთვის.

იმედგაცრუების ნოტები ჟღერს ჰაროლდის თხრობაში, როდესაც ის შედის საბერძნეთში. ეს ქვეყანა თურქეთის უღელქვეშაა მოქცეული. ბაირონი მათ ბრძოლისკენ მოუწოდებს, თავადაც უშუალოდ მონაწილეობს საბერძნეთის ეროვნულ–განმათავისუფლებელ ბრძოლაში. სწორედ ამ ქვეყანასთან არის დაკავშირებული პოეტის ცხოვრების და შემოქმედების უკანასკნელი ეტაპი.

მესამე სიმღერა იწყება და მთავრდება თავის ქალიშვილ ადასადმი ბაირონის  სულისშემძვრელი მიმართვით, რომლის ნახვა მას აღარ ეწერა. მესამე სიმღერა შეიცავს ბიოგრაფიულ და პოლიტიკურ სკეტჩებს. როდესაც მან გადალახა ბელგია, ეწვია ვატერლოოს ბრძოლის ველს. იგი გამოთქვამს აზრს, რომ ეს ბრძოლა მსოფლიო ისტორიის ერთ–ერთი ტრაგიკული ფურცელთაგანია.

რთულია მისი დამოკიდებულება ნაპოლეონის მიმართ. ერთის მხრივ, მან იმპერატორი მიიჩნია ტირანად, მაგრამ მეორე მხრივ მიიჩნევს, რომ იმ რეაქციულმა ძალებმა, რომლებმაც დაამარცხეს ნაპოლეონი, უფრო მეტი ზიანი მოუტანეს ევროპის ერებს.

მეოთხე სიმღერა ბაირონმა იტალიას მიუძღვნა; იგი ხატავს დიდი წინაპრებისა და ტრადიციების ქვეყანას. იგონებს წარსულის საგმირო მოვლენებს და ეს ჟღერს როგორც მოწოდება განმათავისუფლებელი ბრძოლისკენ ქვეყნის გაერთიანებისთვის.

ჩაილდ ჰაროლდის ტრაგიზმს ყველაზე მეტად ზრდის იმის შეგრძნება, რომ ადამიანი ასე დაკნინებულია და დაბეჩავებულია უცხოელი დამპყრობლების წინაშე. ნაწარმოებში არავითარი სიუჟეტური ჩარჩოები არაა დაცული, ბაირონი თავის აზრებს სხვადასხვა ქვეყნის ღირსშესანიშნავი ადგილებისა თუ იქ მიმდინარე მოვლენების ფონზე გამოთქვამს.

“ჩაილდ ჰაროლდი”–ს დამსახურებაა მისი რევოლუციური სულისკვეთება, თანამედროვე ცხოვრების ფართო კრიტიკული მიმოხილვა, ბუნების სურათების გაცოცხლება, ზოგჰერ მშვიდი და წყნარი, ზოგჯერ ქარიშხლიანი და ბობოქარი, – სრული ანარეკლი პოეტის მოუსვენარი ბუნებისა.

–––––––––

BBC Documentary 

––––––––

References:

1) გ. გაჩეჩილაძე

2) ზ. გაჩეჩილაძე

3) А.А. Аникст

4) Т.Д. Волосова

5) Marcella Hecker

6) Anthology of English Literature

7) ჩაილდ ჰაროლდის მოგზაურობა (ინგლისურ ენაზე)

თარგმანი ©